Bọ cánh cứng sâu bột từng chỉ được biết đến như một loài gây hại phá hoại ngũ cốc dự trữ, nhưng hiện nay, sâu bột – loài sâu nhỏ bé này – đang dần trở nên nổi bật với vai trò là một nguồn thực phẩm giàu đạm và bền vững. Sâu bột không chỉ được dùng làm thức ăn cho gà nuôi vườn, chim hoang dã và thú cưng như bò sát và chim kiểng, mà còn là nguồn đạm cho heo, gia cầm và cá nuôi thương mại.
Con người ăn cá nuôi, và phần không ăn được – gọi là phụ phẩm cá – sẽ được sấy khô và nghiền thành bột cá để dùng làm thức ăn cho heo, gia cầm, cũng như quay trở lại làm thức ăn cho cá nuôi. Bột cá còn được dùng làm phân bón để trồng rau củ, trái cây và hạt. Như vậy, sâu bột đã âm thầm góp mặt trong chuỗi cung ứng thực phẩm của chúng ta.
Tương tự như sâu bột, bột cá là một nguồn thực phẩm giàu đạm, nhưng có thể chứa kim loại nặng hoặc các chất gây ô nhiễm khác. Khi nông dân hữu cơ nuôi sâu bột, họ có thể kiểm soát chế độ ăn và môi trường sống của côn trùng để loại bỏ hoàn toàn hóa chất và chất gây ô nhiễm.
Thực tế, sâu bột không phải là sâu thật sự. Chúng là ấu trùng của loài Tenebrio molitor, một loài bọ cánh cứng thuộc họ Tenebrionidae. Bọ trải qua bốn giai đoạn phát triển: trứng, ấu trùng, nhộng và bọ trưởng thành. Ấu trùng trải qua nhiều lần lột xác (instar) trước khi đạt chiều dài cuối cùng từ 2,5 cm đến 3 cm. Bọ trưởng thành nhỏ hơn, chỉ khoảng 1,25 cm đến 1,8 cm. Vòng đời trưởng thành kéo dài vài tháng, và mỗi con cái có thể đẻ khoảng 500 trứng.
Trong tự nhiên, sâu bột ăn thực vật, xác côn trùng chết và cả lớp da cũ của chính mình sau mỗi lần lột xác. Trong môi trường nuôi nhốt, chúng được cho ăn thức ăn thừa.
Mô Hình Kinh Doanh Sâu Bột
Một công ty ở vùng Tây Bắc nước Mỹ – Beta Hatch, phối hợp với Đại học Indiana – đang đưa tương lai của sâu bột lên tầm cao mới thông qua chương trình lai tạo di truyền nhằm tạo ra các cá thể to và tốt hơn. Trang trại chính mới của Beta Hatch tại Cashmere, bang Washington hiện đang trong giai đoạn hoàn thiện xây dựng.
“Đây là cơ sở nuôi sâu bột lớn nhất ở Bắc Mỹ,” bà Aimee Rudolph – Phó Chủ tịch phát triển kinh doanh của Beta Hatch – cho biết. “Chúng tôi đang trong quá trình nhân rộng quần thể sâu bột, và những con côn trùng đầu tiên đã bắt đầu được chuyển vào các phòng nuôi mới. Dự kiến, chúng tôi sẽ vận hành chính thức và đạt công suất tối đa vào tháng 3 năm 2022.”
Đến năm 2023, Beta Hatch kỳ vọng sẽ bắt đầu ký hợp đồng với mạng lưới các “nông trại côn trùng”.
“Chúng tôi sử dụng mô hình sản xuất kiểu nan hoa (hub-and-spoke),” bà Rudolph nói. “Cơ sở ở Cashmere được thiết kế để hoạt động như một trung tâm ấp trứng. Trứng sẽ được gửi đến các nông trại côn trùng. Những trang trại này sẽ đặt cạnh các nguồn nguyên liệu thức ăn, các cơ sở sản xuất thức ăn, người tiêu dùng đầu cuối của phân côn trùng hoặc các mắt xích quan trọng khác trong chuỗi cung ứng. Cách làm này giúp chúng tôi tiếp tục giảm thiểu tác động môi trường của sản xuất thực phẩm.”
Cơ sở chính của Beta Hatch có thể hỗ trợ ít nhất 12 trang trại, và công ty đã bắt đầu lên kế hoạch mở rộng. Ngoài sâu bột sấy khô, họ còn bán phân sâu bột (frass) – tức phân thải của côn trùng – là loại phân bón hữu cơ có tỷ lệ dinh dưỡng 2-3-2, đã được USDA chứng nhận hữu cơ và được OMRI liệt kê.
Nuôi Sâu Bột
Sâu bột được nuôi theo hướng bền vững. Ngoài việc ăn phụ phẩm nông nghiệp, chúng cần rất ít nước và có năng suất gấp 500 lần mỗi mẫu đất so với cây đậu nành, theo website của Beta Hatch (trong khi đậu nành chỉ đạt khoảng 50 giạ/mẫu).
“Chúng tôi sử dụng sâu bột ở giai đoạn ấu trùng để làm thức ăn. Đây cũng là giai đoạn tạo ra phân frass – một loại phân tự nhiên,” bà Rudolph chia sẻ. “Chúng tôi có một hệ thống khép kín rất hoàn hảo: côn trùng ăn phụ phẩm từ các ngành như thu hoạch trái cây và chế biến ngũ cốc. Toàn bộ con sâu sau đó được dùng làm nguyên liệu sản xuất thức ăn, giống như cách tự nhiên vẫn vận hành.”
“Chăn nuôi côn trùng có thể là một nguồn thu nhập ổn định,” bà Rudolph nhấn mạnh. “Sâu bột không phụ thuộc vào mùa vụ – đó là nguồn thu đều đặn quanh năm, giúp bổ sung vào danh mục cây trồng đa dạng.”
Cuộc Cách Mạng Ẩm Thực
Chúng ta đang ăn thịt gà, thịt heo và cá – những loài được nuôi bằng sâu bột. Nhưng nếu ta bỏ qua “trung gian” và ăn trực tiếp chính những con sâu này thì sao?
Nhiều nền văn hóa trên thế giới đã và đang ăn côn trùng từ lâu. Hành vi này còn có tên gọi riêng là “entomophagy” (ăn côn trùng). Tại Brazil, kiến chúa bay vào tháng 10 và 11 có hương vị bạc hà, thường được nhúng sô-cô-la. Ở Trung Quốc, ấu trùng ong được xem là món khai vị, và côn trùng nướng xiên được bày bán khắp các con phố.
Tại Đan Mạch, người ta pha trộn gừng và châu chấu xay cùng nước ép táo để tạo thành một loại thức uống đặc biệt. Ở Ghana, lên tới 60% lượng đạm trong khẩu phần ăn của người dân vùng nông thôn đến từ côn trùng – mối đất là thực phẩm sinh tồn quan trọng.
Đầu bếp Nhật dùng nhộng tằm và châu chấu chiên làm món ăn cao cấp. Tại Mexico, côn trùng trở thành món tráng miệng – chiên giòn rồi nhúng sô-cô-la hoặc kết hợp vào kẹo. Một số đầu bếp Mexico còn ngâm trứng kiến trong bơ trước khi phục vụ. Tại các quán bar ở Thái Lan, thực khách có thể nhâm nhi dế, châu chấu và sâu chiên cùng với đồ uống yêu thích. Còn tại Mỹ, công ty Hotlix ở California bán các món ăn từ côn trùng như: kẹo mút có bọ cạp bên trong, hoặc snack sâu bột và dế chiên với hương vị thịt xông khói – cheddar, gia vị Mexico, hay muối dấm.
Nếu bạn muốn tự nuôi nguồn đạm bền vững ngay tại nhà, công ty Livin Farms (trụ sở tại Áo và Hồng Kông) cung cấp các tổ nuôi sâu mini để bàn. Hộp nuôi có dạng như khay nhựa có ngăn kéo, nơi sâu bột được nuôi, cho ăn hàng ngày và thu hoạch mỗi tuần.
Sâu bột chứa hơn 50% protein và khoảng 25% chất béo, có thể sống nhờ vào thức ăn thừa như vỏ rau củ, bánh mì, yến mạch – những thứ mà người làm vườn thường bỏ vào thùng ủ hoặc cho gà ăn. Tuy nhiên, không nên cho sâu ăn đồ nhiều dầu, cay, chất lỏng như súp, hay đồ ăn hư mốc. Nên cân bằng giữa thức ăn khô và ẩm để tránh mùi khó chịu.
Nhiệt độ lý tưởng để nuôi sâu là khoảng 28°C, độ ẩm khoảng 60%. Khi sâu đạt chiều dài khoảng 3 cm, có thể kết thúc vòng đời nhân đạo bằng cách cho đông lạnh, sau đó đem chiên, nướng, hoặc xay thành bột đạm để dùng cho người.
Ngoài việc giàu protein, côn trùng còn có tác động môi trường cực kỳ thấp. Vấn đề chỉ là: Liệu người Mỹ có thể vượt qua cảm giác “ghê sợ” để ăn côn trùng như một món chính thay vì đồ chơi lạ không? Chỉ có thời gian mới trả lời được.
